Herstellen van een verstoord zenuwstelsel: Waarom terugvallen een noodzakelijke stap is naar veerkracht en zelfvertrouwen.

Het herstellen van een burn-out of een zenuwstelsel dat uit balans is, is een proces dat zelden in een rechte lijn verloopt. In plaats daarvan gaat het herstel vaak in een golfbeweging, met ups en downs die soms verwarrend en ontmoedigend kunnen zijn.

Deze golfbeweging is eigenlijk een natuurlijk onderdeel van het genezingsproces. Ons zenuwstelsel is voortdurend bezig een nieuw evenwicht te vinden, en dat gaat vaak gepaard met terugvallen of momenten waarop het lijkt alsof er geen vooruitgang wordt geboekt. Deze schommelingen kunnen ons het gevoel geven dat we terug bij af zijn, maar in werkelijkheid zijn ze een teken dat ons lichaam en onze geest bezig zijn sterker en veerkrachtiger te worden.

Wat deze reis zo uitdagend maakt, is dat de momenten van terugval vaak zwaarder wegen dan de momenten van vooruitgang. Het is verleidelijk om te denken dat we geen stap verder komen, vooral als we weer worden geconfronteerd met oude symptomen of gevoelens van uitputting. Maar juist in deze momenten ligt de kans om te leren en te groeien. Het zijn geen signalen van falen, maar eerder uitnodigingen om dieper te luisteren naar wat ons lichaam nodig heeft en om geduldig te blijven in het herstelproces.

Herstel is niet lineair, en dat hoeft ook niet. Maar vertrouw erop dat dit ongeveer de weg is die je bewandelt. Zeker als je de bodem van de put hebt gezien en beseft dat je dingen op een andere manier wilt gaan aanpakken, ben je de transitie naar verandering en dus naar herstel ingegaan. Dit is de grafiek die je momenteel bewandelt:

Elke golfbeweging brengt ons een stap dichter bij een blijvende balans, zelfs als dat soms moeilijk te zien is. Het is belangrijk om te onthouden dat elke kleine stap, hoe klein ook, bijdraagt aan het grotere geheel. Wees mild voor jezelf, vier de kleine overwinningen en vertrouw erop dat de weg naar herstel vol kronkels mag zijn. Dat is waar echte verandering plaatsvindt.

Vooral als het gaat om het herstellen van een zenuwstelsel dat uit balans is, speelt de fight-or-flight-reactie een centrale rol. Deze reactie is een overlevingsmechanisme dat diep verankerd zit in ons zenuwstelsel. Het zorgt ervoor dat ons lichaam in tijden van gevaar onmiddellijk kan reageren door te vechten of te vluchten. Hoewel dit systeem levensreddend is in acute stresssituaties, kan het chronisch geactiveerd raken, vooral als we langdurig onder stress staan of te maken hebben met een burn-out. Hier schreef ik hier en hier al eerder over.

Wanneer het zenuwstelsel uit balans is, blijft het lichaam vaak in een verhoogde staat van paraatheid, zelfs als er geen direct gevaar is. Dit betekent dat het sympathische zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor de fight-or-flight-reactie, constant overactief is. Hierdoor blijft het lichaam in een staat van hyperwaakzaamheid, wat het moeilijk maakt om te ontspannen, goed te slapen en volledig te herstellen. Zoals eerder beschreven, speelt de nervus vagus hierin een belangrijke rol.

Het herstellen van deze disbalans vraagt om meer dan alleen rust nemen. Je lichaam moet zich daadwerkelijk veilig voelen om uit de constante staat van alertheid te kunnen komen. Veiligheid is hierbij de sleutel. Zonder een gevoel van veiligheid kan het lichaam niet overschakelen naar het parasympathische zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor rust en herstel.

Het gevoel van veiligheid wordt gecreëerd door een combinatie van interne en externe factoren. Extern kan dit bijvoorbeeld betekenen dat je jezelf omringt met een rustige en ondersteunende omgeving, waarin je niet continu wordt blootgesteld aan prikkels die stress kunnen veroorzaken. Intern draait het om het hertrainen van je brein en lichaam om te leren dat het oké is om los te laten en te ontspannen. Dit kan worden bereikt door middel van ademhalingsoefeningen, het geruststellend aanraken van je lichaam, bemoedigende woorden uitspreken naar jezelf en vooral mildheid betrachten dat het nu even zo is. Juist dit is in een terugval zo ongelofelijk ingewikkeld omdat je gaat twijfelen of je nog wel in herstel zit, waarbij vaak ook het vertrouwen in jezelf en in je lichaam afneemt. Dit versterkt de terugval; besef dit!

Het creëren van een veilige ruimte, zowel fysiek als mentaal, is essentieel voor herstel. Het geeft je zenuwstelsel de kans om weer in balans te komen, waardoor je lichaam kan ontspannen en genezen. Pas wanneer het lichaam en brein zich echt veilig voelen, kan het genezingsproces in gang worden gezet en kan het zenuwstelsel stap voor stap herstellen van de langdurige stress die het heeft doorgemaakt.

Hoe werkt een terugval? En hoe kom je hieruit?

Terugvallen kunnen om verschillende redenen gebeuren. Soms zorgt een stressvolle gebeurtenis ervoor dat het brein in een staat van hoge alertheid komt, wat klachten veroorzaakt. Soms val je terug door in oude gewoonten of gedragingen te vervallen die zorgen voor deze hoge alertheid of negatief denken. Soms is er sprake van pech, zoals griep of het overwinnen van een virus, wat weer zorgt voor achteruitgang. Maar wanneer je hierdoor gaat twijfelen of je lichaam het niet opnieuw kan oppakken, beland je in de angstcyclus.

Zoals Alan Gordon beschrijft in het boek “The Way Out”, bestaan er bij een terugval altijd drie stadia die je moet doorlopen om hier weer uit te komen.

Stadia

Stadium 1: Paniek. Het ervaren van oude klachtenpatronen zorgt ervoor dat je het gevoel kunt hebben dat je weer helemaal terug bij af bent. In dit eerste stadium, waar paniek overheerst, moet je je richten op het sturen van veiligheidssignalen naar jezelf zodat je je alertheid verlaagt. Bijvoorbeeld door je lichaam vast te pakken, te aaien of kalmerend aan te raken, net zoals je een kind zou troosten.

Stadium 2: Forceren. In stadium 2 overwin je de paniek van stadium 1. Je doet nu alle juiste dingen, maar vaak nog met de verkeerde mindset. Je stuurt jezelf geforceerde veiligheidssignalen, je let op je ademhaling, je doet de juiste oefeningen die je zouden kunnen helpen, maar je doet dit vanuit een geforceerde houding, waardoor het lichaam en het hoofd dit niet geloven. Al deze tools werken alleen wanneer je ze toepast met zelfcompassie, luchtigheid en nieuwsgierigheid, zonder wanhoop of druk.

Stadium 3: Oh ja, zo werkt het. Na de angst van stadium 1 en de frustratie van stadium 2, is stadium 3 het moment waarop alles weer op zijn plek valt. Je doet nu de juiste dingen vanuit de juiste mindset. Stadium 3 is wanneer je de terugval overwint. Zodra je de juiste mindset weer hebt gevonden, herinnert je brein zich hoe je de signalen van je lichaam goed verwerkt en verdwijnen de klachten weer.

Na een terugval verdwijnen de klachten weer meer naar de achtergrond, zoals eerder ook gebeurde. Je overwint je symptomen wanneer je brein leert dat de kramp vals alarm was. Iedereen moet door deze drie stadia gaan (je kunt de eerste twee stadia niet overslaan) om de terugval te overwinnen.

Een terugval hebben is een grote schok. Het is bijna onmogelijk om niet in paniek te raken in stadium 1. Het is bijna onmogelijk om je niet wanhopig te voelen in stadium 2. Sommige mensen vallen niet terug, maar vrijwel altijd gebeurt dit wel, vooral in het begin van het herstel vaker dan tegen het einde. Maar de wetenschap dat dit altijd volgens deze stadia gebeurt, geeft wellicht rust. Uiteindelijk zorgt het doormaken van een terugval voor veerkracht, en veerkracht is noodzakelijk voor het uiteindelijke proces.

Wanneer je een tegenslag hebt, is het heel gemakkelijk om in hopeloosheid en wanhoop te vervallen. Maar jezelf veiligheidssignalen geven helpt je te beschermen tegen die gevoelens. Je veert terug. En hoe meer je herstelt, hoe groter je geloof in je vermogen om te herstellen. Als je neigt naar hopeloosheid, komt dat niet omdat je hopeloos bent, maar omdat je brein het al zo vaak eerder heeft gedaan. Als je geest van nature naar wanhoop gaat, is dat niet omdat je situatie hopeloos is, maar omdat je sterke neurale paden voor wanhoop hebt ontwikkeld. De wetenschap heeft aangetoond dat je veerkrachtiger kunt worden door te oefenen. Oefenen met zelfcompassie, het ‘vangen van je angsten’, en het sturen van veiligheidssignalen zal je helpen je vermogen op te bouwen om te herstellen van tegenslagen.

Hoe slecht tegenslagen ook voelen, ze bieden ons eigenlijk kansen om veerkracht op te bouwen. En het opbouwen van veerkracht is wat leidt tot zelfvertrouwen en herstel.

Gordon, A. (2021). The Way Out: The Revolutionary, Scientifically Proven Approach to Heal Chronic Pain. Avery.