Het glas van overvloed: Leren geven en ontvangen

Ik, als ergotherapeut, zie veel mensen die door de plek waar hun wiegje stond al met een achterstand aan het leven zijn begonnen. Soms ontbreekt de moeiteloosheid die anderen misschien wel ervaren, en voelt het leven eerder als een constante strijd. In mijn werk besteed ik veel aandacht aan het zenuwstelsel: hoe we dit in balans krijgen, hoe je grip kunt krijgen op je klachten, en hoe je jezelf kunt helpen om meer rust en stabiliteit te ervaren.

Maar er is nog een ander belangrijk onderdeel: begrijpen hoe klachten of struggles in je leven zijn ontstaan. In deze blog wil ik daar aandacht aan besteden. Ik gebruik daarvoor een eenvoudige metafoor, namelijk die van een glas. Stel je voor dat jij het glas des levens bent. Misschien herken je het gevoel dat je glas nooit helemaal vol is geweest – en dat er redenen zijn waarom dit zo is. Door dit te begrijpen, kun je ook leren hoe je jouw glas kunt vullen en invloed kunt uitoefenen op jouw situatie.

Wat betekent een vol glas?

Een beeld dat ik graag met je deel om uit te leggen hoe het voelt als het goed met je gaat, is dus het metafoor van een glas. Stel je voor dat jij een glas bent dat zo vol is dat het overloopt. Je ervaart dan overvloed in je leven, alles wat er over de rand van je glas stroomt, kun je zonder moeite aan anderen geven. Het kost je niets, en het voelt goed om te delen.

Dit is een prachtige positie om in te verkeren. Misschien herken je dit bij jezelf: wanneer iemand iets aan jou geeft vanuit een plek van overvloed, voelt het fijn en moeiteloos om dit te ontvangen. Je kunt het zonder twijfel aannemen. Het is echter anders wanneer iemand iets geeft vanuit een leeg glas. Hoewel daar geen oordeel aan verbonden hoeft te zijn, zit er vaak een stille hoop achter: “Ik geef jou iets, in de hoop dat ik ooit iets terugkrijg.” Dit hoeft niet altijd om materiële zaken te gaan. Het kan ook gaan om aandacht, waardering, complimenten of aanzien – dingen die het glas van de gever indirect vullen.

Geven vanuit een leeg glas

Als je zelf met een leeg glas zit, zul je waarschijnlijk vaker teleurstelling ervaren, zowel in het leven als in anderen. Je geeft veel, maar ontvangt weinig. Je geeft vanuit een onbalans, want je glas is leeg of op zijn minst niet vol. Alles wat je weggeeft, kun je eigenlijk zelf ook hard gebruiken. Hierdoor ontstaan er vaak – al dan niet onbewust – verwachtingen. Je hoopt dat jouw geven op de een of andere manier wordt terugbetaald.

Waarom sommige glazen nooit vol raken

Er zijn ook andere redenen waarom iemand zelden of nooit een vol glas ervaart. Eén daarvan is het onvermogen om te ontvangen. Dit kan voortkomen uit ervaringen in het verleden waarin je gekwetst bent geraakt. Misschien voel je je veiliger in de rol van gever, maar op lange termijn zorgt dit ervoor dat je glas steeds leger raakt.

Daarnaast kunnen overtuigingen of gevoelens zoals schuld of schaamte een vol glas in de weg staan. Misschien voel je je schuldig als je iets ontvangt, of denk je dat je het niet waard bent. Dit patroon maakt het moeilijk om het glas te vullen, laat staan te laten overlopen.

Balans vinden tussen geven en ontvangen

Voor een gezond en vervuld leven is het cruciaal om een balans te vinden tussen het vermogen om te geven en om te ontvangen. Idealiter geef je vanuit een vol glas – een plek van overvloed – en ontvang je zonder schuldgevoel. Beide vaardigheden zijn essentieel voor een leven in balans.

Wanneer je echter met een leeg glas te maken hebt, kan het leven je dwingen om te leren ontvangen. Dit gebeurt vaak in situaties waarin je wordt geconfronteerd met een burn-out of volledige uitputting. Het kan voelen alsof je geen andere keuze hebt dan alleen te nemen. Dit is vaak een grote uitdaging, omdat schuldgevoelens of een gevoel van onwaardigheid in de weg kunnen zitten. Lees over dit onderwerp hier meer.

Als je continu in gevecht bent met jezelf of je omgeving over het ontvangen, kan dat wijzen op een diepgeworteld schuldgevoel. De echte uitdaging ligt dan in het verdragen van deze schuld en het leren loslaten van de overtuiging dat je altijd iets terug moet doen. Pas als je hierin groeit, kun je het glas weer vullen en vanuit overvloed gaan leven.

Een uitnodiging tot reflectie

Hoe ziet jouw glas er op dit moment uit? Is het leeg, halfvol of loopt het al over? En hoe voelt het voor jou om te ontvangen? Misschien kun je jezelf uitnodigen om te onderzoeken waar jouw uitdagingen liggen – en stap voor stap leren je glas te vullen, zodat je uiteindelijk zowel kunt geven als ontvangen zonder dat het moeite kost.

Oorsprong van een leeg glas

De metafoor van het glas komt voort uit systemisch werk. Els van Steijn heeft hierover een prachtig boek geschreven, De Fontein. Het idee achter de fontein gaat over hoe we als kind aan het leven beginnen: met een leeg glas, een halfvol glas of juist een overvol glas.

Als jij jezelf als dat glas kunt zien, ben je onderdeel van een groter systeem met heel veel glazen. Stel je een champagnetoren voor, waarin jij één glas bent. Jouw ouders hebben ook een glas. Zij staan in de toren boven jou – elk in hun eigen glas – en jij hangt daar als kind onder, in jouw “kindbak”. Hopelijk stroomt het glas van zowel je vader als je moeder over, zodat jouw glas (je kindbak) vanzelf wordt gevuld. Als jouw glas dan ook overstroomt, kun je deze overvloed doorgeven aan de volgende generatie.

Als elk glas in de toren op de juiste plek staat – dus ook die van je voorouders en generaties daarvoor – gaat er geen druppel champagne verloren. Iedereen in de fontein ervaart overvloed. Het leven stroomt dan moeiteloos en er ontstaat een natuurlijke balans tussen geven en ontvangen. Maar als er ergens in de toren iets misgaat, heeft dit consequenties voor de glazen eronder.

Geen schuld, alleen feiten

Belangrijk om hierbij te benoemen is dat er geen sprake is van schuld. Elke ouder doet op zijn eigen manier zijn best en geeft alles wat hij of zij in zich heeft om het kind een goede start te geven. Maar wat een ouder kan geven, is soms niet genoeg, simpelweg omdat hun eigen glas niet vol is. Dit is geen oordeel, maar een feit.

Soms hebben ouders zelf een leeg glas omdat zij in hun kindertijd niet in staat waren voldoende te ontvangen. Wanneer dit gebeurt, kunnen ze niet vanuit overvloed aan hun eigen kinderen geven. Het gevolg kan zijn dat een kind begint met een leeg glas.

Kinderen die het glas van hun ouders proberen te vullen

In sommige gevallen probeert een kind onbewust het glas van zijn ouders te vullen. Dit is echter onmogelijk. De natuurlijke stroom van het vullen van een glas verloopt altijd naar beneden in de fontein – niet omhoog. Een kind kan nog zo hard zijn best doen om de ouders te “helpen”, maar het kan nooit hun glas vullen.

In systemisch werk noemen we dit fenomeen opstijgen in de fontein: het kind neemt verantwoordelijkheid die niet bij hem of haar hoort. Het probeert emotionele pijn of lasten van de ouders te dragen, vanuit een diepe behoefte om de ouder te helpen en hun situatie te verbeteren. Maar dit is niet de natuurlijke balans.

Het is een natuurwet dat ouders altijd meer geven dan dat een kind ooit kan teruggeven, en dat is precies zoals het hoort. Ouders hebben het kind immers al het leven gegeven, wat op zichzelf een geschenk is dat een kind nooit hoeft terug te geven. Het is de bedoeling dat ouders vanuit een overvol glas onvoorwaardelijk geven, zonder iets terug te verwachten. Wanneer dit niet gebeurt, ligt de oorzaak vaak bij het glas van de ouders en de positie van het kind in het systeem.

Je eigen lot accepteren

Hoewel kinderen vaak proberen de pijn van hun ouders te verzachten of hun verantwoordelijkheden over te nemen, is het belangrijk dat een kind alleen zijn eigen lot draagt. Dit betekent het accepteren van de situatie, hoe pijnlijk die ook is. Een kind mag erkennen dat zijn ouders een leeg glas hebben en dat dit buiten zijn macht ligt. Alleen door deze lasten los te laten en de eigen positie in de familie te respecteren, kan het kind zijn eigen glas vullen en gezond volwassen worden.

Door terug te keren naar de natuurlijke positie – onder de ouders in de fontein – ontstaat er ruimte voor balans. Alleen dan kan een kind vanuit een gezonde plek werken aan zijn eigen glas en zijn eigen leven.

Relatie tot hooggevoeligheid

In mijn praktijk zie ik vaak dat dit patroon voorkomt bij mensen met hooggevoeligheid. Dit is geen toeval. Hooggevoeligheid ontstaat vaak in een context waarin het glas van de ouders niet vol was. Wanneer een ouder emotioneel of fysiek behoeftig is, wil een hooggevoelig kind vanuit liefde en loyaliteit voor de ouder zorgen. Dit gebeurt vaak onbewust.

Een kind kan bijvoorbeeld onbewust ziek worden, zodat de ouder zich belangrijk voelt en het idee krijgt: “Ik ben nodig.” Dit gedrag komt voort uit liefde, maar is niet gezond. Het vult het glas van de ouder slechts tijdelijk en nooit helemaal, omdat de natuurlijke stroom tegen de zwaartekracht ingaat. Andere voorbeelden zijn:

• Het kind neemt emotionele lasten over, zoals verdriet, schuld of zorgen.
• Het kind voelt zich verantwoordelijk voor het geluk van de ouder.
• Het kind probeert door perfect gedrag goedkeuring of aandacht te krijgen.

Bewustwording als eerste stap

Het doel van deze uitleg is niet om pijn te verzachten, maar om bewustwording te creëren. Stond jouw glas op de juiste plek? Hoe vol is jouw glas? Wat is de balans tussen geven en ontvangen in jouw leven? En wat kun je doen om jouw glas te vullen?

Als volwassene ben je niet meer afhankelijk van wat je ouders in jouw glas stoppen. Bewustwording van patronen is de eerste stap naar verandering. Vraag jezelf af:

• Draag jij lasten die niet van jou zijn?
• Probeer je (onbewust) het glas van je ouders of anderen te vullen?

Wanneer je beseft dat jouw glas niet op de juiste plek stond of dat jij de stroom niet kunt opvangen, kan het waardevol zijn om een familieopstelling te overwegen. Dit kan je helpen inzicht te krijgen in jouw systeem en jouw rol daarin.

De kracht van een familieopstelling

Een familieopstelling geeft niet alleen inzicht, maar werkt ook bevrijdend. Wanneer je ziet welke patronen spelen en jouw rol daarin begrijpt, kan er een verschuiving plaatsvinden. Dit helpt je om jouw plek in het systeem te accepteren, de lasten van anderen los te laten en je te richten op je eigen leven.

Zinnen die je hierbij kunnen helpen zijn:

• “Ik voel jouw pijn, maar deze pijn is niet van mij.”
• “Ik ben jouw kind, ik hoef dit niet voor jou op te lossen.”
• “Ik mag mijn eigen leven leiden.”
• “Ik ben het waard om te ontvangen.”
• “Ik ervaar een gezonde balans tussen geven en ontvangen.”

Jouw glas vullen

Het belangrijkste om te beseffen is dat jij, als volwassene, nu de verantwoordelijkheid hebt om je eigen glas te vullen. Dit betekent leren ontspannen, jezelf de tijd gunnen, ruimte nemen en zachtheid en liefde voor jezelf creëren. Het betekent ook dat je vanuit zijn mag leven in plaats van altijd iets te moeten.

Hoewel dit ingewikkeld kan lijken, is het met de juiste begeleiding mogelijk. Ik begeleid veel mensen die met deze thema’s worstelen en wil je graag helpen dit proces aan te gaan.

Bronvermelding

Els van Steijn – De Fontein: Vind je plek
Een inspirerend boek dat inzicht geeft in systemisch werk en de werking van de “fontein” als metafoor voor balans en verbinding in familiesystemen. Het boek biedt praktische handvatten om je plek in je systeem te vinden en jouw leven in balans te brengen.