Primaire en secundaire emoties herkennen

Als ergotherapeut ben ik voortdurend gefascineerd door de complexiteit van ons meest intrigerende orgaan (het brein) en onze menselijke emoties. In deze blog wil ik graag wat meer delen over emoties. En dan specifiek de primaire en secundaire emoties, wat zijn deze emoties, hoe herken je ze, wat is het verschil en hoe zijn deze verweven met jouw trauma of pijn.

Om goed met emoties om te kunnen gaan zowel bij jezelf als bij de ander is het handig om in elk geval twee emoties te onderscheiden, namelijk de primaire en de secundaire emotie.

Emoties horen bij het leven en geven ons leven kleur. Emoties, zowel positieve als negatieve, houden je alleen wel weg van je ratio. Je kan op het moment dat je veel emoties voelt namelijk niet meer goed luisteren en rationeel denken. Eerst moeten emoties naar een lager niveau worden gebracht voordat aan oplossingen en vervolg stappen kan worden gedacht.

Primaire emoties
Primaire emoties zijn onbewerkte, instinctieve reacties die direct gekoppeld zijn aan een gebeurtenis of aan het oorspronkelijke trauma. Primaire emoties zijn kort en hevig maar luchten op wanneer je ze doorvoelt. In ander woorden, ze hebben een helende werking. Na afloop van het doorvoelen van een primaire emotie, voel je je lichter en opgelucht.

Een primaire emotie is bijvoorbeeld verrast zijn door een onverwachts cadeautje van je buurvrouw. Of je bent verdrietig omdat je hoort dat een dierbaar persoon ernstig ziek is. Of je bent boos omdat iemand onredelijk tegen je doet. Een primaire emotie is rechtstreeks verbonden aan de oorspronkelijke gebeurtenis.

Het doorvoelen van een primaire emotie lost iets op. Je doorvoelt het en je laat het los. Het aangaan van primaire emoties zorgt voor een juiste verwerking van de situatie die de emotie heeft veroorzaakt.

Primaire emoties van anderen kunnen je raken. Je leeft mee en opvallend is dat je na afloop je jezelf over het algemeen niet leeg gezogen voelt. Primaire emoties van anderen worden over het algemeen niet als belastend voor de omgeving ervaren. Dit in tegenstelling tot secundaire emoties.

Hoe kun je mensen met primaire emoties bijstaan?
Veel mensen vinden het omgaan met emoties lastig. Vanuit een machteloos gevoel willen we graag mensen helpen. In plaats van in stilte bij iemand te zijn en te luisteren, willen ze troosten door te zeggen waarom het allemaal niet zo erg is of het wel goed zal komen. Meestal worden ook allerlei adviezen aangedragen. Of vertellen ze wat zij zelf hebben meegemaakt. In feite is dit het verdoezelen van je eigen onbeholpenheid en ongemak in deze situatie. Wanneer iemand primaire emoties doormaakt heeft iemand vooral behoefte aan jouw aanwezigheid. Als je te snel naar oplossingen gaat, voelt hij zich niet gehoord en gezien. Deze persoon wil stoom afblazen en beschikt over het algemeen over voldoende veerkracht om hierna zelf tot oplossingen te komen.

Secundaire emoties
Secundaire emoties dekken de primaire emoties af omdat die te veel pijn doen. De eenzaamheid, het gemis, het verdriet of de schaamte zijn te groot om te dragen, waardoor secundaire emoties ingeschakeld worden. Stel dat iemand er onvoldoende voor je is geweest. Veelal wordt het gevoel van: ik heb je zo gemist en nodig gehad (primaire emotie) omgezet in boosheid op die persoon of de wereld (secundaire emotie). Dit gebeurt meestal onbewust. Het is zelden onwil maar juist onmacht. Op dat moment zijn de primaire emoties te overweldigend waardoor de secundaire emoties de overhand nemen. Secundaire emoties zijn een alternatief of een vluchtroutine om primaire emoties niet te hoeven voelen. Je gaat naar je hoofd en zet je emoties om in iets rationeels. Hierin ga je je lijf steeds minder bewonen, want daar voel je de emoties en dat is lastig. Dit zijn dan ook de mensen die slecht contact kunnen maken met hun lijf en de neiging hebben te verdoven met overbelasting (of bijv. een eetstoornis of verslaving).

Secundaire emoties zijn langdurig. Je voelt wellicht tijdelijk verlichting maar ze lossen het niet op. Als je in secundaire emoties vastzit, blijft de stress aanwezig. Secundaire emoties komen altijd weer terug tot dat je de primaire emotie eronder hebt doorvoelt. Omdat je veel met je ratio bent gaan werken, heb je het beeld of verhaal in je hoofd anders gemakt waardoor je de realiteit niet meer goed kan voelen of zien. Het gevoel van een secundaire emotie komt dus niet vanuit gebeurtenis, maar vanuit het beeld dat je jij er van hebt gemaakt in het hoofd (uit zelfbescherming). Iemand met secundaire emoties kan je in het moment lastig aankijken. Wanneer iemand dit wel kan, is de kans groter dat het primaire emoties zijn.

Secundaire emoties herken je aan dat ze vaak klagerig en beledigend van aard zijn en hebben niet het doel om tot handelen over te gaan. Hierbij ervaart iemand vaak een slachtofferrol en iemand blijft vaak in boosheid hangen. Het is heel ingewikkeld om deze boosheid los te laten omdat boos zijn in dit geval soms makkelijker is dan je eenzaamheid toelaten. Als voorbeeld wanneer een dierbaar persoon is omgekomen bij een verkeersongeluk is het makkelijker om boos te zijn op de dader van het verkeersongeluk dan de pijn te doorvoelen van het gemis van het verlies.

Een secundaire emotie staat meestal niet in verhouding tot de gebeurtenis wat vooral de omgeving kan signaleren. Realiseer je dat dit meestal geen onwil is van iemand en veroordeel het niet, besef je dat de pijn is te groot om dit voor diegene aan te kijken.

Emoties kun je heel lang wegduwen. Vaak is iemand bang voor de primaire emotie die los kunnen komen als je de realiteit toelaat. Het is als een bal onder water. Zolang je sterk en groot bent, heb je daarvoor de kracht. Een bal onder water komt immers altijd omhoog. Vroeg of laat ben je niet alert of laat je lichaam je in de steek en knalt de bal omhoog. Dat is het beste wat je kan overkomen, maar op dat moment voelt het verschrikkelijk en erg kwetsbaar. Het aankijken van de primaire emotie is dan de weg naar herstel.

Hoe eerder je durft te erkennen dat je nog iets onder ogen te zien hebt, hoe groter de kans dat je je patroon doorbreekt en klachten voorkomt. Niet doorvoelde primaire emoties zorgen voor belemmerende patronen die zich continue herhalen, totdat jij aangekeken hebt wat aandacht nodig had.

Wanneer je iemand met secundaire emoties wil helpen is dat lastig. Iemand kan namelijk niet gered worden van pijn in de secundaire emotie zonder de primaire emotie aan te gaan. Ondanks huilbuilen en het uiten van frustraties lijkt binnenin niets te veranderen. Uiteindelijk raken de omstanders geïrriteerd of vermoeid. Deze emotie voelt voor omstanders dus ook echt anders dan de primaire emoties. Waarbij iemand en de omstanders zich bij het doorvoelen van primaire emoties opgelucht voelen. Voelt iemand en zijn omstanders zich bij secundaire emoties vermoeid en leeggezogen.

Secundaire emoties blijven je moe maken. Primaire emoties maken je weliswaar ook moe maar dit is tijdelijk en hebben een eindresultaat omdat je ze loslaat. Secundaire emoties blijven voelen is een visuele cirkel waar je heel lang in kan blijven hangen en welke uiteindelijk de bron niet oplost.

Wanneer we kijken naar trauma of pijn, kunnen primaire en secundaire emoties verweven raken. Traumatische ervaringen kunnen primaire emoties verstoren en secundaire emoties voortbrengen als mechanismen om met die ervaringen om te gaan. Het begrijpen van deze emotionele reacties kan een belangrijke stap zijn in het proces van genezing en herstel. Als we ons bewust worden van wat primaire en secundaire emoties zijn, kunnen we beter voor onszelf zorgen en de bron aanpakken of hierin hulp vragen.

Conclusie:
Emoties zijn als de kleuren van het leven, ze geven diepte en betekenis aan onze ervaringen. Maar net als bij een felgekleurd schilderij, kunnen emoties soms overweldigend zijn en onze heldere blik vertroebelen.

Het onderscheiden van primaire en secundaire emoties kan ons helpen om helderheid te scheppen te midden van de storm van gevoelens die we soms ervaren.

Primaire emoties, de ruwe en onbewerkte reacties die direct verbonden zijn met een gebeurtenis of trauma, hebben een zuiverheid die bevrijdend kan zijn wanneer we ze doorvoelen. Ze zijn als een korte, hevige storm die de lucht zuivert en ruimte maakt voor rust en helderheid. Het aangaan van deze emoties biedt een pad naar heling en bevrijding van de last die ze met zich meedragen.

Secundaire emoties, aan de andere kant, zijn als de wolken die zich vormen na de storm. Ze ontstaan wanneer de primaire emoties te overweldigend zijn om rechtstreeks te ervaren en dienen vaak als bescherming tegen de pijnlijke kern van ons gevoel. Hoewel ze tijdelijke verlichting kunnen bieden, houden ze ons gevangen in een eindeloze lus van stress en spanning.

Het herkennen van deze emoties, zowel bij onszelf als bij anderen, opent de deur naar een dieper begrip van ons zelf. Het stelt ons in staat om empathisch te zijn en compassie te tonen voor de emoties die er zijn. Als we kijken naar trauma of pijn, kunnen primaire en secundaire emoties verweven raken, waardoor het moeilijk kan zijn om de bron van onze pijn te identificeren. Echter, door ons bewust te worden van de verschillende lagen van onze emoties, kunnen we eerste stappen zetten in de richting van genezing en herstel, wat begint met erkenning.

Bron:
• Van Steijn, E. (2002). De Fontein: Vind je plek. Uitgeverij: Uitgeverij Het Noorderlicht.