De onzichtbare wereld die ligt onder de dagelijkse overprikkeling

Eerder schreef ik een blog over “prikkelverwerking bij overbelasting en hoog gevoeligheid” hierin kwam aan bod wat prikkels zijn, hoe het brein deze verwerkt, hoe overprikkeling ontstaat en wat strategieën zijn om overprikkeling te voorkomen. Heel handig om praktisch mee aan de slag te kunnen. Maar wanneer blijkt dat het aanpakken van de dagelijkse overprikkeling niet genoeg is, is het handig om te begrijpen wat hieronder kan liggen en natuurlijk wat je hieraan kan doen. Onder de uitleg hoe overprikkeling ontstaat zit namelijk nog een andere verdiepende laag. Om deze laag uit te kunnen leggen gebruik ik het model van Annek Tol wat deze theorie onderbouwt en overzichtelijk laat zien waar de diepere bron kan liggen. Hoe dit precies zit en wat zij hierover beschrijft in haar boek “Hoogsensitiviteit professioneel gezien, sensitiviteit als verklaring van psycho(osomat)ische klachten”, leg ik hieronder uit.

Wat en waarom is er (soms) een diepere laag onder overprikkelingsklachten?
De klachten die iemand bemerkt van overprikkeling zijn over het algemeen de dagelijkse overprikkelingsklachten. Maar vaak zijn deze overprikkelingsklachten maar een topje van de ijsberg. Wat er daadwerkelijk allemaal onder zit is namelijk onzichtbaar.  Omdat de klachten die je ervaart te maken hebben met dagelijkse bezigheden, lijkt het schrappen van prioriteiten, verwachtingen en verplichten dan ook de oplossing. Maar men vergeet vaak dat overprikkeling iets is wat je al langere tijd hebt opgebouwd. Door bijv. dingen die je hebt meegemaakt in je vroege kind- fase, trauma’s, gebeurtenissen, weggestopte emoties maar ook zorgen die al veel langer spelen. Piekergedachtes die steeds terugkomen en daarnaast inderdaad ook die te veel ballen die je in de lucht wil houden.

Annek Tol beschrijft in haar boek duidelijk wat de opbouw van overprikkeling doet verklaren. Zij bracht de symptomen van overprikkeling in kaart, ontwikkelde de Cirkel van Overprikkeling en gebruikte hierbij de metafoor van een vollopend glas. Haar uitleg laat heel beeldend zien hoe je emmertje of in dit geval glas steeds voller gaat zitten waardoor uiteindelijk je glas of emmer overloopt.

Symptomen van overprikkeling
Laten we beginnen bij de symptomen van overprikkeling. Overprikkeling merk je aan symptomen waar je last van hebt. Maar wanneer je last ervaart is het vaak al te laat. Meestal negeren we de eerste signalen, waardoor de symptomen ‘harder gaan roepen’ om een pas op de plaats te gaan maken. Annek heeft per fase een inventarisatie gemaakt. Waar welke fase voor staat leg ik later uit. Maar het is belangrijk om te constateren in welke fase je overprikkeling zit, om te bepalen wat er nodig is om overprikkeling te voorkomen of te verhelpen. Vaak gaan mensen de dagelijkse prikkels als eerste te lijf in plaats van dat ze de oorzaak van hun overprikkeling in hun jeugd zoeken. Dit overzicht kan je helpen met het zoeken naar structurele oplossingen en biedt de ergotherapeut ingang om met mensen het diepere gesprek aan te gaan.

De cirkel van overprikkeling
Nu we de symptomen kunnen herkennen is het belangrijk om deze te kunnen plaatsen. Annek Tol (2014) stelde de Cirkel van Overprikkeling op om inzicht te geven over het ontstaan van overprikkeling. Bij een normale portie dagelijkse prikkels, treedt aan het einde van de dag (bij rust) en in de nacht het herstel op (korte blauwe cyclus). Op het moment dat je meer prikkels uit de andere fases te verwerken hebt, duurt het herstel langer of blijft het in fase III of IV zelfs uit (paarse cyclus).

Om deze cirkel van overprikkeling te begrijpen, te voelen en daadwerkelijk voor je te zien gebruikt zij de metafoor van een glas waar steeds iets bij komt en wat uiteindelijk overstroomt.

Waarbij je kan beginnen bij de bodem, glas 1. Zonder dat er al water in zit, bepaalt de bodem van het glas hoeveel water er uiteindelijk in het glas past. Deze bodem wordt gevormd door iemand zijn jeugd. Deze bodem staat voor de mate van veiligheid, liefde en stabiliteit. Welke jeugdervaringen of trauma’s heeft iemand meegemaakt, was er veel onvoorspelbaarheid, heeft iemand altijd de bevestiging gekregen die hij nodig had. Heeft iemand te maken gehad met een scheiding van ouders, een overlijden in de vroege kind ontwikkeling, mentale problemen over verslavingen van ouders, pestgedrag etc. Hoe meer kwetsbaarheden, hoe dikker de bodem.

Glas 2. Staat voor de lange termijn overprikkeling. Deze overprikkeling ontstaat door bestaande relatieproblemen, reorganisatie, crisis, mantelzorg, ziekte, zorgen/piekeren/emoties die momenteel in het heden nog wel of net niet meer spelen maar die jij wel recent hebt meegemaakt.
Iets wat voor langere termijn speelt of heeft gespeeld in het leven en waar jij een rol of aandeel in hebt. En waar dus ongemerkt altijd energie naar uitgaat.

Glas 3. Staat voor de tijdelijke overprikkeling, waarbij er altijd sprake is van een duidelijk begin en einde. Maar ondanks dat deze periode (meestal) gekaderd is, geeft dit wel stress. Denk aan een examenperiode,  keuzestress rondom een verhuizing, het voorbereiden van een huwelijksfeest of het organiseren van iemand zijn babyshower, een lopende studie, het doormaken van een fusie, een tijdelijke piekbelasting op het werk, een zwangerschap e.d.

Glas 4 staat voor de korte termijn overprikkeling, welke ontstaat door een feestje, overuren, reacties van mensen in gesprekken, emoties, het aanwezig zijn bij een conflict etc.

En dan als laatste glas 5. Het glas waar we het meest last van hebben in het hier en het nu omdat dit maakt dat dat glas/ of emmer over loopt. En dat zijn de dagelijkse prikkels, de geluiden die het gezinsleven met zich mee brengt, de drukte in de supermarkt, de weg die opgebroken is, het stoplicht dat te lang op rood staat, die auto die veel te hard voorbij rijdt, die partner die van alles wil vertellen over zijn/haar werkdag.

1. De bodem is iemand zijn jeugd (wat is het fundament)
   
2. Lange termijn overprikkeling (iets wat langere tijd op de achtergrond speelt of recent heeft gespeeld)
   
3. Lange termijn overprikkeling (een gekaderde periode, met meestal een duidelijk begin en eind maar welke wel stress te weeg brengt).
   
4. Korte termijn overprikkeling (het incidenteel bij een enigszins impactvolle situatie aanwezig zijn wat voor overprikkeling zorgt)
   
5. Dagelijkse overprikkeling (zintuigelijke waarnemingen uit dagelijkse ontmoetingen en bezigheden)

Er is geen standaard concrete en passende oplossing voor het ervaren van het vollopen van glas 1, 2, 3, en 4. Er zijn uiteenlopende manieren om naar het vollopen van deze glazen te kijken. Maar het doen inzien dat dit onder de dagelijkse overprikkeling ligt is het begin. Wanneer jij je hierin herkent, bespreek dit dan met jou desbetreffende (ergo) therapeut, huisarts, praktijkondersteuner of andere hulpverlener. Praat erover met iemand uit je omgeving en ga op zoek naar manieren waarop jij kunt kijken hoe jij hierin dingen kunt verwerken, emoties kunt doorvoelen in plaats van dat ze jou vandaag de dag blijven blokkeren. Maar ook kun je met betrekking tot de tijdelijke en korte termijn overprikkeling leren om andere keuzes te maken waardoor klachten kunnen verminderen. Zoek en voel welke hulp hierin voor jou past en vind jouw weg naar herstel. Want voor iedereen is die weg er, maar helaas is er geen standaard werkend protocol die ik hier kan schetsen want ieder mens is anders en heeft ook een andere benadering/behandeling en oplossing nodig.

Dus voel vooral bij jezelf, wat heb jij hierin nodig. En zet de juiste acties of personen uit om dit te onderzoeken.

Succes!

Bron: Tol, A. (2014). Hoogsensitiviteit professioneel gezien: Sensitiviteit als verklaring onder psych(osomat)ische klachten. Amsterdam: Boom/nelissen.